Στο ΦΑΛΑΚΡΟ το “βουνό σύμβολο” της Δράμας, βρίσκεται το ομώνυμο χιονοδρομικό κέντρο που με την έλλειψη δεντρώδους βλάστησης στην ευρύτερη περιοχή της βάσης του, δικαιώνει απόλυτα την ονομασία του, του προσδίδει όμως μια αξεπέραστη χιονοδρομική γοητεία.
Το Φαλακρό αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ορεινά συγκροτήματα της πατρίδας μας. Προσφέρεται για σκι στο χιονοδρομικό κέντρο, πεζοπορία, αναρρίχηση, ορειβατικό σκι, χωμάτινες διαδρομές με ειδικού τύπου οχήματα και αεραθλητισμό. Συναρπαστικές εμπειρίες και μοναδικές συγκινήσεις για τους λάτρεις της περιπέτειας.
Θεωρείται ένα από τα καλύτερα χιονοδρομικά κέντρα στην Ελλάδα για τις φυσικές πίστες του, που αγγίζουν το υψόμετρο των 2200 μέτρων.
Βρίσκεται στο οροπέδιο του Αγίου Πνεύματος (1720μ.) και φτάνουμε εκεί ακολουθώντας το δρόμο Δράμας - Κάτω Νευροκοπίου μέχρι τη διασταύρωση του Βώλακα και στη συνέχεια ανηφορίζουμε προς το χιονοδρομικό κέντρο σύμφωνα με την οδική σήμανση (46χλμ. από τη Δράμα).

Λειτουργούν 4 συρόμενοι αναβατήρες, μία τετραθέσια εναέρια αποσυμπλεκόμενη καρέκλα, μία εναέρια διθέσια, και τρία baby lift, που εξυπηρετούν τις 20 και πλέον πίστες του χιονοδρομικού, συνολικού μήκους πάνω από 22 χλμ. Σήμερα με την συνεχή βελτίωση των υποδομών του κατατάσσεται στις πρώτες θέσεις αξιολόγησης των χιονοδρομικών κέντρων της χώρας μας.
Συνδυάζει πίστες για τουριστική και αθλητική χιονοδρομία, πίστες δρόμου αντοχής, μονοπάτια πορείας, ορειβασίας(Ε6), πλούσιες συνθήκες χιονιού, ελεύθερο ορίζοντα, εκπληκτική ηλιοφάνεια, εύκολη προσπέλαση και άνετους χώρους πάρκινγκ.
Η περιοχή προσφέρεται για πεζοπορικές εξορμήσεις όλες τις εποχές, γιατί το οροπέδιο παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον από την άνοιξη με τα σπάνια αγριολούλουδα που κατακλύζουν τις πλαγιές και τις κορυφές. Διαθέτει τις απαραίτητες τουριστικές εξυπηρετήσεις ενώ η δημιουργία καταλυμάτων μικρού και μεσαίου μεγέθους στην γύρω περιοχή τα δύο τελευταία χρόνια θα συμβάλλουν ακόμη περισσότερο στην αναβάθμιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών. Έχει την δυνατότητα να φιλοξενηθούν μεγάλα αθλητικά γεγονότα όπως πανελλήνιοι αγώνες αντοχής και κατάβασης.
Το Φαλακρό αποτελεί σήμερα ένα από τα σημαντικότερα αναρριχητικά πεδία της Ελλάδος. Διαθέτει ορισμένες από τις πιο υψηλές και δύσκολες ορθοπλαγιές όπου μπορεί κάποιος να αναρριχηθεί σε διάφορους βαθμούς δυσκολίας.
Έργο μεγάλης τουριστικής υποδομής αποτελεί η εγκατάσταση και λειτουργία της τετραθέσιας εναέριας αποσυμπλεκόμενης καρέκλας, μήκους 1500μ. η δεύτερη στην Ελλάδα μετά του Παρνασσού, αλλά η μεγαλύτερη σε μήκος.
Με την υποδομή έχει εξασφαλισθεί η κατά το δυνατόν μονιμότερη λειτουργία του κέντρου, που και σε περίπτωση αραιών χιονοπτώσεων το χιονοδρομικό λειτουργεί κανονικά με εναλλακτικές λύσεις εκείνων των μεγαλύτερων υψομέτρων που κρατάει πολύ χιόνι.

Ο Δήμος Προσοτσάνης, με έδρα την ομώνυμη ιστορική κωμόπολη και με δεκατρία ακόμη χωριά και οικισμούς, έχει να επιδείξει μια πλούσια ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά.
Η περιοχή βρίσκεται στο δυτικό τμήμα της δραμινής πεδιάδας, με τα ευεργετικά νερά του Αγγίτη να ξεπηδούν από το ομώνυμο σπήλαιο και αγκαλιάζεται κυριολεκτικά από δύο σημαντικούς για τον Ελλαδικό και Βαλκανικό χώρο βιότοπους, το Φαλακρό και το Μενοίκιο.
Μέσα σ' αυτό το θαυμάσιο περιβάλλον, ο άνθρωπος οργάνωσε το δικό του χώρο σεβόμενος τη φύση και τις ομορφιές της. Από τον προϊστορικό κυνηγό και κτηνοτρόφο που έβρισκε καταφύγιο στο Σπήλαιο των πηγών του Αγγίτη και στην οργιαστική παραποτάμια βλάστηση, μέχρι τους σημερινούς κατοίκους που απολαμβάνουν την ήρεμη καθημερινότητά τους στα χωριά της πεδιάδας ή στους σκαρφαλωμένους πάνω στους ορεινούς όγκους οικισμούς.
Από τα μέσα της 6ης π.Χ. χιλιετίας οργανώνονται οι πρώτοι νεολιθικοί οικισμοί που συνεχίζονται και στα χρόνια της Χαλκοκρατίας (αρχές 3ης π.Χ. χιλιετίας - 1.050 π.Χ.). Τα ίχνη τους συναντώνται είτε στις όχθες του ποταμού Αγγίτη, όπως στις Πηγές και στη Γραμμένη, είτε μακρύτερα από το ποτάμι, όπως στην Πετρούσα. Στο τέλος της Χαλκοκρατίας και στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου συνεχίζεται η ζωή σε άλλες θέσεις στα όρια του Δήμου. Πρόκειται είτε για θέσεις στα πεδινά, στην κοιλάδα του Αγγίτη, όπως η θέση «Μεγάλη Τούμπα» της Καλής Βρύσης όπου ο σημαντικός οικισμός εποχής Σιδήρου (1.050 π.Χ. - 750 π.Χ.) συνεχίζει τη ζωή του μέχρι τους όψιμους ρωμαϊκούς χρόνους, είτε για θέσεις στα ορεινά, όπου υπάρχουν οχυρές ακροπόλεις, τα λεγόμενα «Κάστρα», με διάρκεια ζωής μέχρι τους βυζαντινούς χρόνους, όπως στους Πύργους, στις Πηγές του Αγγίτη (Πάνακα) και στη θέση «Τσατάλκα» στα ορεινά της Καλής Βρύσης.

Κατά τους ιστορικούς χρόνους ξεχωρίζουν διάσπαρτοι οικισμοί και νεκροπόλεις σε θέσεις γνωστές ή νέες. Στην κοιλάδα του Αγγίτη και σε απόσταση 2,5χλμ. από την Καλή Βρύση η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως αρχαίο Ιερό Διονύσου στη θέση «Μικρή Τούμπα». Πρόκειται για ιερό με λατρευτικά στοιχεία τοπικού χαρακτήρα του τελευταίου τέταρτου του 4ου π.Χ. αι. με αρχές του 3ου π.Χ. αι. Έχει ορθογώνια κάτοψη και προσεγμένη τοιχοδεσία.
Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους επιγραφικές μαρτυρίες, ταφικά μνημεία και διάφορα ευρήματα από την περιοχή που βρίσκεται μέσα στα όρια του Δήμου δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για τις «κώμες» της Colonia Augusta Julia Philippensis (της «χώρας» της ρωμαϊκής αποικίας των Φιλίππων) σε διάφορες περιοχές όπως στη Γραμμένη, στις Πηγές, στην Καλή Βρύση, στη Χαριτωμένη, στην Προσοτσάνη, στη Μικρόπολη.
Στον κάμπο της Προσοτσάνης, η αποκάλυψη παλαιοχριστιανικής βασιλικής, σε απόσταση 2 χλμ. νότια της σύγχρονης κωμόπολης, με ημικυκλική αψίδα ανατολικά και νάρθηκα δυτικά καθώς και ο μεταγενέστερος ναΐσκος του Αγίου Παντελεήμονος, από την εποχή των Παλαιολόγων (β' μισό του 13ου αι.) που βρίσκεται 2,5 χλμ. περίπου δυτικά της Προσοτσάνης, αποτελούν μερικές από τις σημαντικότερες μαρτυρίες του βυζαντινού ορθόδοξου μεγαλείου.
Δείγματα κυρίως της νεότερης οθωμανικής αρχιτεκτονικής, αρκετά τοπωνύμια και ιστορικές μνήμες θυμίζουν το πέρασμα και άλλων βαλκανικών λαών από την περιοχή. Στους πρώτους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας, οι χριστιανοί της ευρύτερης περιοχής, φοβισμένοι από το θρησκευτικό φανατισμό των κατακτητών και των εποίκων τους, συγκεντρώνονται στους ορεινούς όγκους της βόρειας κυρίως ζώνης. Στα νεότερα χρόνια, κυρίως μετά το 1850, η περιοχή γνώρισε πρωτόγνωρη οικονομική ανάπτυξη χάρη στην καλλιέργεια των ανώτερης ποιότητας ανατολικών καπνών, καθιστώντας την Προσοτσάνη σημείο αναφοράς στις διεθνείς αγορές καπνού της Ευρώπης και της Αμερικής.
Η ιστορική διαδρομή αυτού του τόπου σημαδεύτηκε ακόμη από τις πολεμικές αναστατώσεις της περιόδου 1880 - 1945 και τους αγώνες του ελληνισμού της περιοχής για ελευθερία. Οι ντόπιοι κάτοικοι μαζί με τους νεοφερμένους Ηπειρώτες και Βλάχους πρόσφεραν μεγάλες υπηρεσίες στον Μακεδονικό Αγώνα και γνώρισαν σκληρά αντίποινα στις τρεις βουλγαρικές κατοχές στον 20ο αιώνα, όπως άλλωστε και οι Έλληνες πρόσφυγες του '22 από την Ανατολή την περίοδο 1941- 1944. Στη σύγχρονη ιστορία η Προσοτσάνη και τα χωριά της υπαίθρου συγκαταλέγονται στις μαρτυρικές περιοχές του ελληνισμού.
Χάρη στην οικονομική πρόοδο και στους αγώνες για εθνική αφύπνιση των κατοίκων, η περιοχή ανέπτυξε έντονη πνευματική δραστηριότητα με την ανέγερση σχολείων και την ίδρυση συλλόγων από τον 19ο αιώνα κυρίως στο κέντρο της, στην Προσοτσάνη. Η Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα Προσοτσάνης διέθετε ήδη το 19ο αι. Αστική Σχολή Αρρένων και Παρθεναγωγείο. Με τη Μουσική Μπάντα Ελληνορθόδοξων από το 1861, τη Φιλόμουσο Αδελφότητα «Ηώ» από το 1873, με θεατρική ομάδα πριν από το 1900 και νέα εκπαιδευτήρια από το 1909, ύστερα από τις άοκνες προσπάθειες του Μητροπολίτη Δράμας και Εθνομάρτυρα Σμύρνης Χρυσοστόμου, της οικογένειας Μελά και των εισφορών των κατοίκων, η κωμόπολη περηφανευόταν δικαιολογημένα για το τιτάνιο πνευματικό της έργο.

Στα περισσότερα χωριά, ακόμη, υπάρχουν αξιόλογες μεταβυζαντινές εκκλησίες της περιόδου 1840 - 1910 με στοιχεία μορφολογικής και κατασκευαστικής λιτότητας, ξυλόγλυπτα τέμπλα, ζωγραφικό διάκοσμο και τοιχογραφίες τους 19ου αι., πανέμορφα μεταγενέστερα καμπαναριά με πυργοειδή μορφή, χτισμένα με μεράκι από έμπειρους μαστόρους.
Απόδειξη της δημιουργικής και αισιόδοξης διάθεσης των κατοίκων του Δήμου, σε συνδυασμό με το έντονο θρησκευτικό τους συναίσθημα, είναι το πλήθος των ηθών και των εθίμων, με την συνοδεία των παραδοσιακών οργάνων, των τραγουδιών και των χορών, που επιβιώνουν χάρη στους ισχυρούς δεσμούς των κατοίκων με την παράδοση και χαρακτηρίζονται από την ποικιλία των πολιτιστικών τους αναφορών. Αλλωστε, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών στο Μεσοπόλεμο, οι πρόσφυγες της Θράκης, της Μικράς Ασίας και του Πόντου μετέφεραν στην περιοχή τον ιδιαίτερο πολιτισμό και τη δημιουργική τους πνοή, συμβάλλοντας στην τοπική οικονομία και στην κοινωνική ανάπτυξη και εμπλουτίζοντας την πολιτιστική
κληρονομιά αυτού του τόπου.

Κοντά στο εγκαταλειμμένο χωριό των Λιβερών, στο νότιο τμήμα της οροσειράς της Ροδόπης και ανάμεσα στους ορεινούς όγκους της στα στενά που δημιουργούνται, η διαδρομή του Νέστου διαμορφώνεται με εκτεταμένους συνεχείς μαιάνδρους, δημιουργώντας μια εκπληκτική περιοχή και ένα μαγευτικό τοπίο με πανέμορφη και πλούσια βλάστηση, που απόλυτα δικαιολογημένα έχει χαρακτηριστεί ως "Αισθητικό Δάσος" από το 1977, με συνολική έκταση 24.000 στρεμμάτων.

Σε παράλληλη πορεία με αυτή του ποταμού υπάρχει η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης - Αλεξανδρούπολης και για τις ανάγκες της οποίας κατά την διάρκεια κατασκευής της δημιουργήθηκε μονοπάτι λίγο ψηλότερα από τις γραμμές. Σε ορισμένα του σημεία είναι περίτεχνα κατασκευασμένο και λαξευμένο στα βράχια.
Το μονοπάτι το χρησιμοποιούσαν οι εργάτες του σιδηροδρόμου στις μετακινήσεις τους για την ολοκλήρωση του έργου, το οποίο σήμερα έχει γίνει ένα σημαντικό αξιοθέατο για την εξαιρετική κατασκευή του και για την μοναδική θέα που έχει.

Γάλλοι τεχνικοί κατασκεύασαν τριάντα γαλαρίες προς το τέλος του 19ου αιώνα κατά την διάρκεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας που ήταν απαραίτητες για την διέλευση του τρένου της γραμμής Θεσσαλονίκης- Κωνσταντινούπολης, το περίφημο ORIENT EXPRESS.

Η επίσκεψη στο περίφημο μονοπάτι, έστω και και σε ένα μικρό του μέρος κοντά στους Τοξότες είναι απαραίτητη για τον επισκέπτη της περιοχής, από όπου θα θαυμάσει το πανέμορφο τοπίο.
Εάν είστε λάτρεις της πεζοπορίας μπορείτε να ακολουθήσετε το μονοπάτι σε συνδυασμό με πορεία στις σιδηροδρομικές γραμμές από το χωριό Γαλάνη που βρίσκεται 10 χλμ. από την Ξάνθη, προς την πηγή Κρωμνικού (απόσταση 5,5 χλμ.), το σταθμό Λιβερών (απόσταση 3 χλμ.) μέχρι την Σταυρούπολη (απόσταση 10 χλμ.). Η συνολική διαδρομή σίγουρα θα αποζημιώσει την όποια προσπάθεια.

Όποια εποχή και αν επιλέξετε η φυσική και σπάνια ομορφιά θα σας εκπλήξει ευχάριστα. Θα συναντήσετε πηγές, ειδικά διαμορφωμένους χώρους αναψυχής με πάγκους, τραπέζια και στέγαστρα για να ξεκουραστείτε και ξεχωριστές πανέμορφες φυσικές εικόνες. Θα περπατήσετε στο καλοχαραγμένο μονοπάτι δίπλα στις αμμώδεις όχθεις του ποταμού, ψηλά, χαμηλά, σε απότομες πλαγιές, στο σκαλισμένο τμήμα του πάνω στα βράχια ή παράλληλα με τις γραμμές του τρένου.

Θα δείτε την πλούσια βλάστηση από πλατάνια, σκλήθρα, ιτιές, αγριοκουμαριές, κέδρους, βελανιδιές, αγριοπασχαλιές και αγριελιές, διάφορα αγριολούλουδα, όπως βιολέτες, ίριδες, ορχιδέες και ίσως να έχετε στη συντροφιά σας σπάνια πουλιά όπως ερωδιούς, αετούς και γύπες.

Ο ποταμός Νέστος, «ποτάμι της ζωής» όπως τον ονομάζουν, πηγάζει από τα βουνά Ρίλα της Βουλγαρίας. Έπειτα από ρου 233 χλμ., μέσα από βαθιές κοιλάδες και μεγαλόπρεπους μαιάνδρους, στο τμήμα Σταυρούπολης – Τοξοτών, ξεχύνεται στο Θρακικό Πέλαγος, απέναντι από τη Θάσο.
Περπατώντας τα λιθόστρωτα δρομάκια στα Στενά του Νέστου, παράλληλα με τις γραμμές του τρένου, ο επισκέπτης ζει μοναδικές στιγμές γαλήνης και ξεγνοιασιάς θαυμάζοντας το σπάνιας ομορφιάς φυσικό περιβάλλον. Οι φίλοι των σπορ μπορούν να διασχίσουν το ποτάμι με καγιάκ απολαμβάνοντας τη διαδρομή. Τα πολυδαίδαλα βουνά, τα κελαϊδίσματα σπάνιων πτηνών και η μεγαλοπρεπής βλάστηση αποτελούν κύρια στοιχεία του πανέμορφου τοπίου.

Το μεγάλο δάσος
Κατηφορίζοντας ο ποταμός προς τη θάλασσα συναντά ό,τι απέμεινε από το θρυλικό Κοτζά Ορμάν (μεγάλο δάσος), όπως το ονόμαζαν οι Τούρκοι και το οποίο φύλαγαν σαν ιερό για την προστασία που τους παρείχε από τις πλημμύρες. Κατά το παρελθόν ήταν ιδιαίτερα εκτεταμένο και αποτελούσε ένα από τα μεγαλύτερα παραποτάμια δάση των Βαλκανίων. Άρχιζε από τον οικισμό Τοξότες και έφτανε μέχρι τη θάλασσα, σχηματίζοντας μια σχεδόν αδιαπέραστη δασική έκταση. Τη δεκαετία του ’50 το μεγαλύτερο τμήμα του αποψιλώθηκε, με αποτέλεσμα να εκτείνεται πλέον σε μια έκταση μόλις 4.500 στρεμμάτων. Σήμερα ένα τμήμα του βρίσκεται υπό καθεστώς προστασίας.

Το δάσος συνίσταται από υγρόφιλα δέντρα όπως λεύκες, ιτιές, πλατάνια και σκλήθρα αλλά και από δρυς, φτελιές, φράξινους και γαύρους. Παλαιότερα έβρισκαν εδώ καταφύγιο πολλά σπάνια και σημαντικά θηλαστικά όπως αρκούδες, λύγκες, ζαρκάδια και ελάφια, ενώ ακόμη και σήμερα συναντώνται λύκοι, τσακάλια, αλεπούδες, αγριογούρουνα, νυφίτσες, κουνάβια και βίδρες. Σημαντική είναι επίσης, η ορνιθοπανίδα της περιοχής, ενώ φωλιάζει ένα ζευγάρι θαλασσαετών.
Η οικολογική αξία του δάσους έγκειται μεταξύ άλλων, στο ότι προστατεύει τις όχθες από τη διάβρωση και επιβραδύνει τη ροή του ποταμού, επιτρέποντας στο νερό να εισέλθει στο έδαφος, εμπλουτίζοντας τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες.

Το Δέλτα του Νέστου
Το Δέλτα του Νέστου είναι από τους πιο σημαντικούς υγροτόπους της χώρας αλλά και της Ευρώπης, λόγω έκτασης και ποικιλίας των βιοτόπων του. Είναι ενταγμένο στον Κατάλογο Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας σύμφωνα με στην Σύμβαση Ramsar, ανήκει στο δίκτυο Natura 2000 καθώς και στις Περιοχές Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Δέλτα Νέστου βρίσκεται στα νότια σύνορα των νομών Ξάνθης και Καβάλας. Η αρχή του τοποθετείται στην έξοδο του ποταμού από τον ορεινό όγκο, στους Τοξότες και απλώνεται προς τα νότια, καταλαμβάνοντας μία αρκετά μεγάλη έκταση από τη Νέα Καρβάλη μέχρι τα Άβδηρα με μήκος ακτογραμμής περίπου 50 χιλιομέτρων και έχει συνολική έκταση 550.000 στρ., από τα οποία τα 80.000 είναι σε φυσική κατάσταση ενώ τα υπόλοιπα είναι καλλιεργήσιμα.

Η περιοχή του Δέλτα συνίσταται από ένα σύνολο διαφορετικών βιοτόπων, όπως λιμνοθάλασσες, αλμυρόβαλτοι, καλαμιώνες, αμμοθίνες και το παραποτάμιο δάσος Κοτζά Ορμάν. Συγκεκριμένα, δυτικά των εκβολών του ποταμού και κατά μήκος της ακτής που βρέχεται από τον κόλπο της Καβάλας, εκτείνονται οι λεγόμενες λιμνοθάλασσες της Κεραμωτής. Κοντά στη Χρυσούπολη σχηματίζονται έλη γλυκού νερού με καλαμιώνες και άλλα υδρόβια φυτά. Στην περιοχή βρίσκεται και η ονομαστή Γαλάζια Λίμνη. Επιπλέον, κοντά στη θάλασσα έχουν δημιουργηθεί αμμοθίνες, μήκους περίπου 50 χλμ. και πλάτους σε ορισμένες περιπτώσεις μεγαλύτερου από 1,5 χλμ., οι οποίες συγκροτούν ένα από τα μεγαλύτερα συστήματα αμμοθινών της χώρας μας.
Λόγω της μεγάλης ποικιλίας των βιοτόπων που σχηματίζονται στο δέλτα του Νέστου, παρατηρείται και σημαντική ποικιλία φυτών, πολλά από τα οποία είναι ενδημικά. Εξίσου πλούσια είναι και η πανίδα της περιοχής ενώ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ορνιθοπανίδα, η οποία αριθμεί περισσότερα από 300 είδη.

Τα Τέμπη του Νέστου
Η φύση σ’ αυτά τα μέρη είναι επιβλητική και ξεκουράζει τον επισκέπτη από την πρώτη στιγμή που θα βρεθεί εκεί και θα αντικρύσει τους απόκρημνους βράχους να βυθίζονται απότομα μέσα στα νερά του ποταμού. Ένα καταπληκτικό στενό μονοπάτι ακολουθεί την πλαγιά του βουνού 20 μέτρα πάνω από το ποτάμι, το οποίο κυλάει ήρεμα. Αυτή τη μαγική εικόνα συμπληρώνει η σιδηροδρομική γραμμή που παρακολουθεί την κοίτη του ποταμού λίγο χαμηλότερα από το μονοπάτι, που σε ορισμένα σημεία χάνεται ανάμεσα στα βράχια. Αυτά είναι τα Τέμπη του Νέστου. Μια κοιλάδα πνιγμένη στη βλάστηση, με το μεγάλο ποτάμι να τη διασχίζει δημιουργώντας μια εξωπραγματική εικόνα ηρεμίας και δέους.

Τα Στενά ή Τέμπη του Νέστου εκτείνονται σε μια διαδρομή 22 χλμ., από τη Σταυρούπολη έως τον οικισμό των Τοξοτών, με συνεχείς μαιάνδρους. Μετά τους Τοξότες, στρέφεται νότια, διασχίζει τις πεδιάδες της Ξάνθης και της Χρυσούπολης αρδεύοντας σημαντικές εκτάσεις και καταλήγει στη θάλασσα, σχηματίζοντας ένα εκτεταμένο και εντυπωσιακό Δέλτα.
Η περιοχή, πέρα από την σπάνια φυσική ομορφιά έχει και μεγάλη οικολογική αξία, η οποία έχει χαρακτηριστεί Αισθητικό Δάσος και περιλαμβάνεται στο ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιορών Natura 2000, καθώς και στις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας. Η βλάστηση είναι πλούσια και περιλαμβάνει αρκετά υδρόφιλα είδη δέντρων. Συναντώνται επίσης σπάνια αγριολούλουδα ενώ στην περιοχή διαβιούν αρκετά αρπακτικά, διάφορα είδη πάπιας και αρκετά είδη ψαριών.

Ο Δήμος Παρανεστίου περιλαμβάνει σημαντικό αριθμό εγκαταλελειμμένων ή περιστασιακά κατοικημένων οικισμών, τα οποία διατηρούν αναλλοίωτη την αρχιτεκτονική τους μορφή, αυτή της αυτόχθονης αγροτικής αρχιτεκτονικής που συναντούμε στον ευρύτερο Βαλκανικό χώρο.

Τέτοια σπίτια υπάρχουν στον Άνω Θόλο, στο Καπνόφυτο, στην Κρήνη, στην Πρασινάδα. Παραδοσιακοί οικισμοί υπό καθεστώς προστασίας δεν υπάρχουν.

Το Θρακιώτικο έθιμο του Καλόγερου ή
« ΚαλογεροΔευτέρα» ή «Καλογέρικα» τη Δευτέρα 12/02 στο Καλαμπάκι Δράμας

Ένα μοναδικό Θρακιώτικο έθιμο, το έθιμο του Καλόγερου ή ΚαλογεροΔευτέρα ή Καλογέρικα, διασώζεται μέχρι τις μέρες μας και πραγματοποιείται κάθε χρόνο τη Δευτέρα της μικρής Αποκριάς (μια εβδομάδα πριν την Καθαρά Δευτέρα), στο Καλαμπάκι της Δράμας με την ευθύνη και διοργάνωση του Μορφωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου Καλαμπακίου.

Ιστορικό του εθίμου
Πρόκειται για Αποκριάτικο δρώμενο με έντονες Διονυσιακές καταβολές, κατά την τέλεση του οποίου οι κάτοικοι επιζητούσαν την ευγονία της γης , από την οποία ήταν ολότελα εξαρτημένοι , καθότι η κύρια ασχολία τους ήταν η γεωργία. Το έθιμο «κατάγεται» από το χωριό Κρυόνερο, ένα μικρό χωριό στην επαρχία της Βιζύης της Ανατολικής Θράκης απ’ όπου οι Θρακιώτες πρόσφυγες μαζί με τα λιγοστά υπάρχοντά τους, τον πόνο του ξεριζωμού απ’ τις εστίες τους και την ελπίδα μιας καλύτερης ζωής, έφεραν τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις τους.

Το πρωί της Δευτέρας στο Καλαμπάκι, συγκεντρώνονταν 20 έως 30 παλικάρια που εκείνο τον καιρό ήταν ανύπαντρα και διάλεγαν μεταξύ τους έναν ο οποίος θα ήταν ο «καλόγερος». Στη συνέχεια τον έντυναν με δέρματα ζώων (προβιές} και στη μέση του είχε περασμένα κουδούνια προβάτων. Το πρόσωπο του το έβαφε με στάχτη και στο κεφάλι φορούσε μια κουκούλα από δέρμα ζώου.
Στα χέρια του κρατούσε δύο ξύλα, τα ντουκμάκια, απαραίτητα για τη « δράση» του καλόγερου! Οι συνοδοί του ήταν ντυμένοι με τα ποτούρια, Θρακιώτικη ενδυμασία του Κρυονερίου. Στην παρέα υπήρχε πάντα και ένας μεταμφιεσμένος σε τσιγγάνα. Εκάστοτε, τη συντροφιά συνοδεύει και μία ξύλινη καμήλα .

Η εύθυμη συντροφιά δημιουργώντας πολύ θόρυβο, περιφέρονταν σε όλα τα σπίτια του χωριού με τη συνοδεία μιας γκάιντας . Όταν έμπαιναν στην αυλή του σπιτιού, προκειμένου να δημιουργήσουν περισσότερη φασαρία και να γίνει η παρουσία τους αντιληπτή, χτυπούσαν το κάρο που βρισκόταν εκεί με ξύλα που έφεραν στα χέρια τους. Όταν έβγαινε ο νοικοκύρης του σπιτιού έξω του έλεγαν πως το κάρο του θέλει διόρθωμα και τον «απειλούσαν» πως για να μην του προξενήσουν μεγαλύτερη ζημιά, έπρεπε να τους πληρώσει ακριβά! Συγχρόνως, τον έσπρωχναν και τον περιέπαιζαν, προκειμένου να τους δώσει μεγαλύτερο «μπαξίσι». Οι νοικοκυραίοι τους έδιναν, συνήθως, χρήματα και αυγά . Παράλληλα, κερνούσαν τον καλόγερο και τη συντροφιά του διάφορους μεζέδες με τσίπουρο ή ούζο.

Αφού περνούσαν απ’ όλα τα σπίτια του χωριού, το απόγευμα κατέληγαν στην πλατεία, όπου συγκεντρωνόταν όλοι οι κάτοικοι προκειμένου να κάνουν το έθιμο της σποράς.

Εκεί η συντροφιά του καλόγερου επέλεγε έναν κάτοικο του χωριού, τον καλύτερο νοικοκύρη, και τον έχριζε βασιλιά.

Ταυτόχρονα, κατέφθανε ένα ξύλινο άροτρο στο οποίο οι μεταμφιεσμένοι έπαιρναν τη θέση των βοδιών και ο βασιλιάς κρατώντας το αλέτρι κι ένα ξύλινο κοντάρι τους κέντριζε για να «οργώσουν» τη γη.
Μ’ αυτό τον τρόπο έσερναν το αλέτρι στην πλατεία, κάνοντας τρεις περιφορές. Μετά το εικονικό όργωμα, ο βασιλιάς έπαιρνε έναν τενεκέ με σιτάρι και καλαμπόκι που είχε αναμειχθεί με στάχτη κι έσπερνε το υποτιθέμενο οργωμένο χωράφι-πετώντας και στους παρευρισκόμενους- ενώ όσοι παρακολουθούσαν, έχοντας τα χέρια λερωμένα από τις μουτζούρες της σόμπας, λερωνόταν μεταξύ τους.

Κατά τη διάρκεια της σποράς ο βασιλιάς φώναζε διάφορες τιμές για τα βασικά αγροτικά προϊόντα Αμέσως μετά τη σπορά, έπαιρνε έναν τενεκέ με νερό για ποτίσει το ξερό χωράφι. Τότε και μόνον τότε, οι κάτοικοι που παρακολουθούσαν είχαν το δικαίωμα να βρέξουν το βασιλιά και τον καλόγερο με κουβάδες νερό που εμφανίζονταν από το πουθενά μες το πλήθος.

Οι βρεγμένοι είχαν, αυτοδίκαια, το δικαίωμα να κυνηγήσουν και να χτυπήσουν με τις βέργες που κρατούσαν αυτούς που τους κατέβρεξαν. Το δρώμενο τελείωνε με πειράγματα, κέφι και χορό.

Bρίσκεται σε μικρή απόσταση από το Παρανέστι και είχε δημιουργήθεί για τις ανάγκες στέγασης εργαζομένων κατά την κατασκευή των φραγμάτων της ΔΕΗ.

Σήμερα, ο οικισμός χρησιμοποιείται από το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Παρανεστίου για τις ανάγκες στέγασης των μαθητών που το επισκέπτονται ύστερα από την μετά από σχετικό αίτημα του Δήμου κατά χρήση παραχώρηση του για το σκοπό αυτό στο Δήμο Παρανεστίου με την αρ. 6/15.3.2005 πράξη Υπουργικού Συμβουλίου ΦΕΚ 75/23.3.2005 Τευχος Α’.

Το μικρό λαογραφικό μουσείο του οικισμού της Πτελέας (τριάντα χιλιόμετρα από την πόλη της Δράμας) αποτελεί έναν ενδιαφέροντα προορισμό γι’ αυτούς που θέλουν να μάθουν περισσότερα για τη ζωή και την καθημερινότητα του προσφυγικού ελληνισμού αμέσως μετά την εγκατάστασή του στην Ελλάδα. Στο χώρο του εκτίθενται γεωργικά εργαλεία, κειμήλια, βιβλία και σπάνια έγγραφα που συλλέχτηκαν με τη συνδρομή των κατοίκων της περιοχής.
Εκθετήριο αγροτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του προσφυγικού ελληνισμού
Τηλέφωνο επικοινωνίας: 2521090205

Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Ροδόπης (ΜΦΙΡ) Παρανεστίου δημιουργήθηκε στα πλαίσια του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Περιβάλλον» του Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ.
Το Μουσείο προσφέρει στους επισκέπτες του, μοναδική ευκαιρία πολύπλευρης γνωριμίας με το εντυπωσιακό φυσικό περιβάλλον της Ροδόπης και της κοιλάδας του Νέστου. Ο επισκέπτης του θα αντλήσει πληροφορίες για τη δομή των πιο χαρακτηριστικών οικοσυστημάτων, όπως του δάσους, της εκβολής, του ρυακιού, του θαμνότοπου, των αλπικών λιβαδιών κ.α., τις σχέσεις που αναπτύχθηκαν, μέσα από αιώνες συμβίωσης, ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον, με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και το κυνήγι.
Στον εκθεσιακό χώρο του Μουσείου, ο οποίος ξεπερνά τα 300 τ.μ., προσφέρεται στον επισκέπτη η δυνατότητα να γνωρίσει από κοντά: τη γεωλογία, τα πετρώματα και τα απολιθώματα της περιοχής, τη χλωρίδα και τη βλάστηση της Ροδόπης, τα εντυπωσιακά ζώα, από τα μικρά μικρού μεγέθους και συνήθως απαρατήρητα σαλιγκάρια και αρθρόποδα, μέχρι τους αετούς, τους κούρκους, τα αγριογούρουνα, τις αρκούδες, τους λύκους κ.α.
Όλα τα εκθέματα και οι πληροφορίες προσφέρονται στον επισκέπτη με τις πιο σύγχρονες μουσειακές προσεγγίσεις: διοράματα, μικροδιοράματα, αναπαραστάσεις, καθώς και απλά πληροφοριακά κείμενα με πλούσιο υλικό.

• Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Ροδόπης (ΜΦΙΡ) Παρανεστίου
Τηλέφωνο επικοινωνίας: 2524021010
Ημέρες και ώρες λειτουργίας:
? Τρίτη έως Σάββατο: 08:00-14:30
? Κυριακή: 11:00-14:30

Μετά τους οικισμούς Διπόταμα και Αγ. Νικόλαου, πριν την φάρμα Αυγητίδη, υπάρχει μονοπάτι με νότια κατεύθυνση, μήκους ενός περίπου χιλιομέτρου, που οδηγεί στο μονότοξο γεφύρι Παλιού Φυλακίου. Στη διαδρομή έχουμε θέα προς την κοιλάδα του Αρκουδορέματος, ενώ εντυπωσιακές βραχώδεις εξάρσεις συμπληρώνουν το τοπίο.